Schuldenoverzicht: eerste stap voor hulp

Als je problemen hebt met schulden kun je naar de gemeente voor hulp. De gemeente is volgens de wet verantwoordelijk voor de schuldhulpverlening. Ze moeten je dus helpen. Helpen betekent overigens niet: geld geven. Ook ben je verplicht mee te werken en moet je aan een aantal voorwaarden voldoen. Als je fraude hebt gepleegd of al eerder gebruik hebt gemaakt van de schuldhulpverlening kán de gemeente je weigeren.

Vaak is een van de eerste stappen het in kaart brengen van al je schulden. De gemeente vraagt je om op een rij te zetten bij wie je allemaal schulden hebt en hoe hoog die zijn. Dat is een logische stap, maar soms wel een moeilijke.

Logisch omdat zo’n overzicht laat zien hoe groot het probleem is en wie er allemaal betaald moet worden. Ook helpt het overzicht mensen met schulden om weer grip op de situatie te krijgen. Je weet tenminste weer hoe het zit.

Moeilijk omdat mensen met schulden soms post maandenlang niet open maken of zelfs weggooien, en verschillende e-mailadressen hebben. Hoe weet je zeker dat er niet een schuld ‘kwijt’ is, die later mogelijk boven komt drijven? Ook schakelen schuldeisers soms incassobureaus en deurwaarders in, en soms wisselen ze van incassobureau of deurwaarder. Niet altijd vermeldt een brief van een incassobureau duidelijk waar het voor is. Welke brief hoort bij welke schuld?
Bovendien is het soms confronterend. Het is gewoon niet zo leuk om al je schulden bij elkaar te zien. (Maar het is wel verhelderend en de eerste stap naar een oplossing.)

Vaak is het een kwestie van gewoon een begin maken. Langzaam maar zeker krijg je meer overzicht. Het is slim om hier hulp bij te vragen. Dan hoef je niet alleen door de moeilijke stukjes heen. En realiseer je dat het tijd kost. Je bent hier meestal niet binnen drie weken mee klaar.

Definitie schuldhulpverlening

Schuldhulpverlening is "het ondersteunen bij het vinden van een adequate oplossing gericht op de aflossing van schulden indien redelijkerwijs is te voorzien dat een natuurlijke persoon niet zal kunnen voortgaan met het betalen van zijn schulden of indien hij in de toestand verkeert dat hij heeft opgehouden te betalen, alsmede de nazorg".


Bron: Wet gemeentelijke schuldhulpverlening

Schuld aan een grote gemeente

We proberen een overzicht te krijgen van Mo’s schulden. Bij wie/welke instanties heeft hij schulden, hoe hoog is de schuld en is er een deurwaarder ingeschakeld? Dat is nodig voor de schuldhulpverlening.
Mo weet bijvoorbeeld dat hij een schuld heeft aan de Grote stad waar hij hiervoor woonde, maar hij weet niet hoeveel. Hij belt ze, geeft al zijn gegevens en wordt drie keer doorverbonden. Ze kunnen niet direct antwoord geven op zijn vraag.
Hij wordt de volgende dag teruggebeld. De meneer van de gemeente Grotestad noemt een bedrag, maar hij zegt erbij dat hij niet weet of het de laatste stand van zaken is. De schuld wordt namelijk afgelost via beslag op de uitkering. Hij kan niet zien tot wanneer die aflossingen zijn bijgewerkt en hij kan ook niet zien hoeveel er maandelijks wordt afgelost, en een omschrijving is er ook al niet. Dus waar de schuld eigenlijk voor is?

Mijn klomp breekt. Dit gaat over een van de vier grote steden van Nederland. En die hebben hun administratie dus zo slecht op orde dat ze niet weten waarom ze geld innen van iemand en ook niet hoeveel ze nog moeten innen. Dat ze dat niet meteen op kunnen hoesten op het moment dat je toevallig belt, kan ik me nog wel voorstellen. Maar dat ze je dat niet kunnen vertellen op een door henzelf gekozen moment, dus als ze de tijd hebben gehad om het uit te zoeken, is toch te gek voor woorden! Wie garandeert mij dat ze niet rustig nog een paar maandjes doorgaan met innen nadat de schuld al is afbetaald? Vroeger zou ik daar blindelings op vertrouwen. ‘Want het is de overheid, en je kunt veel van overheden zeggen, maar administratie daar zijn ze goed in en ze zijn ook nogal van de regeltjes, dus die zullen ze wel niet overtreden.” Ineens ben ik er niet meer zo zeker van. Niemand kan mij garanderen dat ze niet te veel innen, en ik kan het ook niet controleren. En het wordt nog erger, zie de volgende berichten.

Behulpzame ambtenaar

Er ligt al jaren beslag op de uitkering van Mo. Dat is te zien op de specificatie die hij van het UWV krijgt “uitkering aan derden” staat er. Onderaan staat het bedrag dat overgemaakt wordt naar Mo. Het is lager dan de “beslagvrije voet”, en er wordt ook geen rekening gehouden met zijn huur en zijn zorgpremie. Hij krijgt dus veel minder dan waar hij wettelijk recht op heeft. Het UWV, toch een overheidsinstantie controleert de hoogte van het overgebleven bedrag niet. Ze doen slechts wat hun wordt opgedragen door de instantie die beslag legt en keren dus zonder blikken of blozen minder dan het wettelijk minimum uit. Ik vind dat raar.
Hoe dan ook, we moeten dus niet bij het UWV zijn om het bedrag te corrigeren, maar bij de “derden”. Gelukkig weten we van een eerdere actie dat het de gemeente Grotestad is die beslag heeft gelegd.

Mo belt ze, geeft al zijn gegevens, wordt twee keer doorverbonden en krijgt een terugbelafspraak. De mevrouw die hem de volgende dag terugbelt vertelt dat niet de gemeente maar deurwaarder Van As de eerste beslaglegger is. Ze bevestigt dat het bedrag dat Mo krijgt onder het minimum ligt, en belooft een brief te schrijven aan deurwaarder Van As. Dat is behulpzaam, strikt genomen hoeft ze dat niet te doen.

Ik spreek Mo een paar dagen later en vraag hem of we nog bewijzen van de hoogte van zijn huur en zorgpremie op moeten sturen, daar moet immers ook rekening mee gehouden worden. Daar hebben ze het niet over gehad. Ach, de mevrouw is in haar behulpzaamheid wat “details” vergeten. Ik vind dat raar. Het is nota bene haar werk om dit soort dingen goed te regelen, maar iedereen kan zich vergissen en ze was wel zo aardig om een brief te sturen die ze niet hoefde te sturen. Ik bel haar terug en vraag haar vriendelijk om dit ook mee te nemen. Ze heeft de brief aan de deurwaarder al verstuurd (heerlijk een voortvarende ambtenaar), maar wil best nog een brief sturen als wij een kopie van de huur en de zorgpremie opsturen. Dat is opnieuw behulpzaam van haar. We hebben scans, kan dat digitaal? Nee, dat kan niet. Geen probleem, ik print de scans en nog diezelfde dag gaan de bewijzen op de post naar de gemeente waarna ze zullen worden doorgestuurd aan deurwaarder Van As.

Fijn, zo’n meewerkende gemeente. Zie je wel, mijn vertrouwen is weer een klein beetje hersteld. Nu afwachten hoe snel dit wordt verwerkt en Mo het bedrag krijgt waar hij recht op heeft. Wordt vervolgd in de berichten hieronder.

Fraude? Dan geen schuldsanering

Als je fraude hebt gepleegd, kom je niet in aanmerking voor schuldsanering. Logisch lijkt me, schuldsanering is ondanks dat je er veel voor moet doen toch een soort cadeautje. Je schulden worden uiteindelijk kwijtgescholden. Mensen die frauderen verdienen geen cadeautjes.

Vroeger zou dat voor mij einde verhaal zijn geweest. Maar toen kwam Peter in de schulden en toen Peter probeerde in de schuldhulpverlening te komen, bleek één van de obstakels dat hij gefraudeerd had. Ik keek hem vragend aan.

"Wist ik veel dat die uitkering doorliep. Ik had het écht gezegd. Tegen Theo. Theo van het UWV. En die zei dattie het in orde zou maken voor me." (Ik heb de vloekwoorden maar uit dit gesprekje gefilterd.)

Ik probeer hier kort te reconstrueren wat er gebeurd is: Peter komt door privé-omstandigheden (inclusief domme keuzes) in de schulden. Hij heeft een hoop verdriet en stress. Op zijn werk vertelt hij niets en houdt hij zich groot. Maar hij gaat steeds slechter presteren zonder dat hij het zelf echt doorheeft. Er moet bezuinigd worden en omdat Peter al een tijdje niet meer zo goed presteert, wordt hij ontslagen.
Hij komt terecht bij het UWV en krijgt een uitkering. Ondertussen stapelen de schulden zich op. Peter maakt zijn post niet meer open. Het zijn toch alleen maar rekeningen die hij niet kan betalen. Peter solliciteert zich suf via het UWV en vindt een nieuwe baan. Zoals hierboven staat, vertelt Peter dat aan Theo van het UWV. Hoe is dat gegaan? Ik kan een paar scenario's bedenken, bijvoorbeeld: Peter komt bij het UWV Theo tegen. Theo heeft hem eerder geholpen met zijn uitkering. Enthousiast vertelt Peter dat hij een baan heeft. Theo reageert: "Ik zei toch dat het in orde zou komen, goed gedaan man!" Peter hoort 'in orde komen' en denkt dat Theo alle formaliteiten voor hem gaat regelen. Mooi, dan is hij daar ook vanaf. En misschien zou Theo de formaliteiten ook wel regelen, maar deed het systeem het op dat moment niet en is hij het later vergeten of misschien heeft hij een formulier opgestuurd dat Peter in moest vullen, maar dat Peter nooit gezien heeft omdat het tussen zijn onopengemaakte post zat.
Hoe dan ook, Peter gaat aan de slag bij zijn nieuwe werk en heeft het naar zijn zin. Er lag beslag op zijn uitkering en er ligt nu beslag op zijn loon. Hij houdt dus evenveel (of eigenlijk even weinig) over van zijn loon als van zijn uitkering. Maar hij draait weer mee in de maatschappij en vindt dat heerlijk. Hij stort zich op zijn werk. Hij is weinig thuis en maakt zijn post nog steeds niet open. Want door het loonbeslag kan hij de oude schulden nog steeds niet betalen. Maar hij pakt alle uren die hij kan krijgen, want hij wil niet dat mensen hem lui vinden. Hij wil gewoon hard werken, zuinig leven, en dan komt het wel goed, toch?

Maar het komt niet goed. Doordat Peter zijn post niet openmaakt, ziet hij niet dat zijn uitkering doorloopt.
Ik weet niet hoe lang het heeft geduurd en hoe het precies loopt. Uitkomst is dat Peter de te veel ontvangen uitkering terug moet betalen (uiteraard) inclusief een boete en dat hij dat niet kan, omdat er door verschillende beslagleggingen niets van het geld over is gebleven.

Toch de gemeente

We hebben van de gemeente gehoord dat het deurwaarder Van As is, die beslag heeft gelegd op Mo's uitkering. Volgens onze gegevens loopt er inderdaad een schuld bij Van As en omdat die gegevens al een paar maanden oud zijn, willen we weten wat nu de stand van zaken is. Dat hebben we nodig voor het schuldenoverzicht. We nemen aan dat de schuld inmiddels wat gedaald is omdat er maandelijks wordt afgelost via de beslaglegging. Mo belt Van As, kunnen we meteen even vragen of de correcties al doorgevoerd zijn. Nou nee, er wordt helemaal niets afgelost. "We hebben helemaal geen beslag gelegd op uw uitkering. Maar nu ik u toch aan de lijn heb, wil ik graag een betalingsregeling afspreken.” Begrijpelijk, want Mo heeft daar een schuld en die moet afbetaald worden. Maar hij krijgt minder dan het bestaansminimum en houdt dus echt niets over (sterker nog, hij komt tekort elke maand terwijl hij heel zuinig leeft) dus hij kan geen betalingsregeling afspreken. Hoe erg hij zich ook schaamt en hoe graag hij ook die schuld af wil betalen. Zachtjes hoor ik hem zeggen dat hij bezig is met schuldsanering en dat hij hoopt dat ze snel iets horen.

We kijken elkaar vragend aan. Zou er nog een andere deurwaarder Van As zijn? Zouden we het allebei verkeerd begrepen hebben van die aardige mevrouw bij de gemeente? En de grote vraag: Wie heeft er dan beslag gelegd? We besluiten het aan het UWV te vragen. Die zullen toch wel weten aan welke ‘derde’ ze het geld dat ze inhouden van Mo’s uitkering overmaken. Het antwoord van UWV komt snel, zonder doorverbinden en zonder aarzelen: de gemeente Grotestad heeft beslag gelegd. “Weet u het zeker?” Ja de mevrouw van het UWV weet het zeker: de sociale dienst van de gemeente Grotestad heeft beslag gelegd.

Het bergje gebroken klompen wordt weer wat hoger. Dus die mevrouw die ons twee keer zo aardig geholpen heeft, heeft zitten slapen, ons voor de gek gehouden? Laten we het netjes houden, en stellen dat ze zich vergist heeft. Kan gebeuren. (Maar verbazingwekkend vind ik het wel. Het is toch haar werk, dit soort zaken.)

Mo belt weer met de mevrouw van gemeente Grotestad. Ja, ze wist het al. Ja, ze had kennelijk een fout gemaakt. Ja, ze zou hem een brief sturen met het overzicht van de schuld. En ja ze zou het in orde maken met het UWV. We gaan het zien.

Alimentatie? Dan geen schuldsanering

Peter is gescheiden. Al voor hij schulden kreeg. Peter moest alimentatie betalen voor zijn ex en zijn twee kinderen. Logisch. Toen kwamen de schulden. Het werd zo erg dat hij er zelf niet meer uit kon komen. Hij klopte aan bij de gemeente voor hulp. Na een tijdje soebatten werd duidelijk dat hij richting schuldsanering moest.

Maar je kunt niet in de schuldsanering als je alimentatie moet betalen. Dus dat moest stopgezet worden.
Peter: "Hoe dan? Ik ben dat verplicht."
Schulhulpverlener: "Je kunt een nihilstelling aanvragen. Dat kan je advocaat voor je doen."
Peter: "Een advocaat? Die kan ik niet betalen. En ik kan ook nergens meer een lening krijgen om die advocaatskosten te betalen"
Schuldhulpverlener: "Tja, dan weet ik het ook niet."

Dakloos? Dan ook geen rijbewijs

Peter had al een paar nachten in de cabine van zijn vrachtwagen geslapen. Peter is namelijk vrachtwagenchauffeur en was net dakloos geworden. Het was toevallig ook net tijd om zijn rijbewijs te laten verlengen. Dus hij fatsoeneerde zich en ging naar het gemeentekantoor. Het gemeentekantoor van een van de grote steden van ons land. Daar was hij kind aan huis, omdat hij al jaren in die Stad woont en al een paar jaar hulp zoekt bij het oplossen van zijn schulden.

Aan de balie werd om zijn oude rijbewijs en nieuwe pasfoto's gevraagd. Die had hij. Vervolgens werd er om zijn adres gevraagd. Dat had hij niet. Geen adres? Dan ook geen nieuw rijbewijs werd hem medegedeeld.
"Maar dat heb ik nodig om te kunnen werken."
  > "Niets mee te maken."
"Maar ik zit in een traject naar schuldsanering en moet alles doen om mijn schulden af te betalen. Jullie hebben mijn dossier."
  > "Niets mee te maken."
"Hoe kunnen we dit oplossen?"
  > "Zoek een huis en zorg dat u op dat adres ingeschreven staat en kom dan terug. Dan komt het allemaal in orde."

Moet ik hier nog commentaar op geven? Moet ik uitleggen dat hij voorlopig helemaal geen huis kon vinden omdat hij het niet kon betalen? Dat hij niet voor zijn lol geen adres had? Dat dit het alleen maar erger maakte? Dat dezelfde gemeente die zijn rijbewijs niet wilde verlengen, verplicht is om hem te helpen bij het oplossen van zijn schuldenprobleem, dat dat die gemeente en de maatschappij veel geld kost en dat het op deze manier nog meer geld gaat kosten?

Tien jaar geen schuldsanering

Al bijna tien jaar probeert Peter in de schuldsanering te komen, en het is nog steeds niet gelukt. Waarom niet? Peter ligt me na aan het hart, maar als ik eerlijk ben, dacht ik toch dat het aan hem lag. Hij houdt niet zo van regels, wel van regelen. Hij heeft aan een half woord genoeg. De rest bedenkt hij er zelf wel bij. Ook als de ander dat helemaal niet bedoelde. Hij is eigenwijs en soms opvliegend (nooit agressief overigens). Niet de meest handige eigenschappen om geholpen te worden.

De laatste jaren volg ik hem wat intensiever en probeer ik hem te helpen om in de schuldsanering te komen. Ik denk nu niet meer dat het aan hem ligt dat hij niet in de schuldsanering komt. Het ligt aan het systeem en de regeltjes. En echt: ik ben één van die mensen die ervoor uit durft te komen dat ze van regeltjes houden. Regels maken de boel duidelijk. Dan weet iedereen waar hij aan toe is. En zelfs al vind je een regel stom, dan nog kun je hem gebruiken om voor elkaar te krijgen wat je wil. Zo denk ik in het algemeen. Maar dus niet meer over de schuldsanering en zaken daar omheen.

Ik houd ook van eigen verantwoordelijkheid nemen. Je kunt wel gaan zitten janken dat alles en iedereen tegen je is, en dat het allemaal niet eerlijk is, en dat je nu echt geholpen moet worden, en dat jij er niets aan kunt doen maar daar schieten we niets mee op. Jij bent juist degene die er wat aan moet doen. Hup aan de slag! En niet bij de eerste tegenslag weer terugzinken in het gejank. Volhouden, doorzetten, op je tanden bijten en accepteren dat het niet altijd leuk is en gaat zoals jij wil. Je zit in je eigen shit en je moet er wat voor over hebben om eruit te komen.
Maar ik weet nu dat er soms vrijwel onmogelijke en soms onmenselijke dingen van je worden gevraagd.

Let op: Geld lenen kost geld